Cleanroom Validation
visual
Insights

Wat komt er kijken bij de bouw van een cleanroom? | PIC/S-Norm voor ziekenhuizen

Recent verscheen er een nieuw Koninklijk Besluit “houdende de bereiding en de aflevering van geneesmiddelen en het gebruik en de distributie van medische hulpmiddelen binnen verzorgingsinstellingen”. Je leest er alles over in de blog "De nieuwe regelgeving voor ziekenhuizen en hun apotheek". Concreet betekent dit dat er vanaf 01 januari 2026 ook strengere eisen zullen gelegd worden op de manier van bereiding van geneesmiddelen in ziekenhuizen. Men spreekt hier dan van GPP, wat staat voor Good Preparation Practices. Men verwacht dus dat er in gecontroleerde omgevingen wordt gewerkt, waarbij verwerking van open recipiënten steeds in geventileerde ruimtes met gefilterde lucht moet plaatsvinden. Met andere woorden, ziekenhuizen zullen ook een cleanroom met bijbehorend kwaliteitssysteem moeten installeren en valideren voor hun bereidingen.

Er zijn verschillende vragen die een ziekenhuis zich best stelt voor ze aan de bouw van een cleanroom beginnen. Zal de cleanroom in het ziekenhuis instaan voor steriele bereidingen, en omvat dit dan ook cytostatica, of zijn er andere specifieke magistrale bereidingen of doeleinden, zoals bijvoorbeeld een fertiliteitslab?  Alles begint dus bij het kennen van je eigen processen en werkwijzen. Vervolgens staat men best ook stil bij hoe men dit zal vertalen naar het gebruik van de cleanroom, het aseptisch werken, steriel omkleden, de waste flows, aantal personeel dat op hetzelfde moment gebruik maakt van de cleanroom en zo voort. Al deze informatie resulteert doorgaans, via een visuele processmapping in een User Requirements Specification (URS), een gedetailleerde beschrijving van alle eisen van de gebruiker, rekening houdend met de geldende regelgeving.

Naast het beschrijven van de eisen is het ook aangeraden een risicoanalyse op te stellen. Dit kan bijvoorbeeld aan de hand van een Failure Mode and Effects Analysis (FMEA). Een FMEA is een middel om een proces of fysiek systeem te analyseren en potentiële risico’s te identificeren om vervolgens stappen te ondernemen om deze risico’s tegen te gaan of op zijn minst te minimaliseren. Het belangrijkste voordeel van het uitvoeren van een risicoanalyse is dat je heel gericht risico’s kan gaan mitigeren en waar nodig elimineren. Zo maak je geen onnodige kosten en verlies je geen onnodige tijd tijdens je project. Zowel een URS als een risicoanalyse zijn levende documenten die mee met het project kunnen groeien en via een revisieverhoging aangepast kunnen worden.

Vervolgens wordt er op basis van de eisen en de risicoanalyse een kwaliteits- en/of validatieplan opgesteld. In dit plan wordt omschreven hoe de validatie zal benaderd worden en het te volgen proces om aan te tonen dat alle eisen voldaan zijn. Uit dit plan volgen verschillende protocollen die zeer gedetailleerd de nodige testen beschrijven. Dit gaat dan bijvoorbeeld over de validatie van de cleanroom, zoals microbiële staalnames, deeltjestellingen, luchtdrukmetingen en een analyse van de luchtstromen. Een tweede protocol beschrijft de nodige nutsvoorzieningen en bijhorende testen, inclusief de geïnstalleerde gassen en watersystemen (PW,WFI, …). Een volgende protocol behandelt de afwerking van de ruimtes met testen als zijn de juiste materialen gebruikt, werd de gewenste afwerkingsgraad gehaald, zijn er geen plaatsen waar vuil zich kan opstapelen, zijn er geen beschadigingen, … Afhankelijk van welke eisen er verder nog in de URS beschreven werden, zijn er nog verschillende protocollen mogelijk, zoals bijvoorbeeld de monitoring en alarmering van alle systemen, het testen van de gebruikte softwarepakketten of voor specifieke equipments zoals laminaire airflow kasten, biosafety kasten of isolatoren.

Naast het testen van de geïnstalleerde cleanroom, nutsvoorzieningen, software, equipments en andere kritische systemen, is het ook noodzakelijk alle standaardprocessen neer te schrijven in Standard Operation Procedures (SOP’s). Er moeten onder andere instructies zijn voor de uit te voeren bewerkingen, het betreden van de cleanroom, het reinigen van de cleanroom, … Deze SOP’s zijn een zeer belangrijk onderdeel van het kwaliteitsmanagementsysteem en vormen de basis voor je GPP’s. Door te testen dat alle nodige SOP’s voorzien zijn, wordt de continue kwaliteit van de bereiding en aflevering van geneesmiddelen binnen een verzorgingsinstellingen bewaakt.

Wanneer alle testen zijn uitgevoerd worden de resultaten samengevat in verschillende validatierapporten per systeem. Deze rapporten worden dan samengevat in één overkoepelend en samenvattend rapport. In dit rapport wordt de cleanroom met bijbehorende systemen finaal vrijgegeven voor gebruik. Vanaf dat punt is men zeker dat men in een gecontroleerde omgeving werkt, die voldoet aan alle eisen zowel van de gebruiker als van de regelgever. Men spreekt hier dan van een initiële validatie. Om te blijven garanderen dat alle systemen werken zoals voorzien, wordt er nadien periodiek een hervalidatie uitgevoerd van de kritische systemen. Hierbij wordt er dan volgens de geldende procedures van het kwaliteitsmanagement systeem, zoals onder andere wijzigingsbeheer.